Wielowątkowa twórczość Teresy Murak jest przykładem jednej z najoryginalniejszych praktyk artystycznych w polskiej sztuce. Już od czasu debiutu – początku lat 70. XX w – Murak w swoich pracach łączy działania z zakresu sztuki ziemi, rzeźby, performance i sztuki ciała. Liczne realizacje, od tych najwcześniejszych do inicjowanych przez artystkę współcześnie, mają charakter efemeryczny i zachowane są wyłącznie w formie dokumentacji fotograficznej i filmowej. Ulotny charakter prac artystki jest bowiem wynikiem długotrwałego działania w czasie, niejednokrotnie z wpisanym weń pierwiastkiem przemiany, posługiwaniem się nietrwałymi materiałami (rośliny, mąka, kurz, muł, zaczyn chlebowy) jak również zainteresowania wielką narracją życia i śmierci, ukazaną od narodzin aż do kresu życia. Inne prace, materializujące się w formie obiektów są przykładem autonomicznych przedmiotów sztuki będących częścią bogatej twórczości Murak, bądź performatywnymi rzeźbami, wykorzystywanymi podczas akcji artystycznych, podniesionymi przez artystkę do rangi sztuki.
W pracach Teresy Murak można wyróżnić kilka wątków, konsekwentnie rozwijanych na przestrzeni pięciu dekad. Zainteresowanie procesem życia biologicznego utożsamiane jest w jej realizacjach z procesem twórczym. Z kolei procesy rozwoju żywych organizmów (na przykładzie roślin) niejednokrotnie łączą się ze sprawami pielęgnacji i opieki manifestującej w medytacji i szeroko rozumianej modlitwie. Proekologiczna twórczość skłaniająca widzów do refleksji nad losem Ziemi, miejscem człowieka we Wszechświecie w równym stopniu czerpie inspiracje ze świata przyrody oraz duchowej transcendencji, wynikającej z zainteresowania Murak religią i filozofią. Niektóre z prac mają wymiar feministyczny. Są namysłem nad rolą i ciałem kobiety. Do najważniejszych realizacji Murak zaliczanych przez historyków sztuki do radykalnych poszukiwań awangardy lat 70 i kontynuowanych w kolejnych dekadach należą cykle prac „rzeźby dla ziemi” wpisujące się w międzynarodowy nurt sztuki ziemi (rozwijane później jako „rzeźby kosmiczne”); „procesje”, akcje sakralno-obrzędowe, „zaczyny” oraz „zasiewy” z rzeżuchy na różnych podłożach (gazy, ścierki, suknie, przedmioty, ziemia). Te ostatnie, czyli zasiewy w mikro i makroskali w największym stopniu, przyniosły Murak ważne miejsce w polskiej historii sztuki. Prace wykorzystujące naturalną wegetację roślin we wszystkich stadiach rozwoju: suchych i rozpulchnionych ziaren, kiełków, dojrzałych roślin, obumierających i wreszcie - suchych łodyżek i liści funkcjonowały samodzielnie oraz jako element złożonych działań artystycznych, głównie performansów artystki w szatach z rzeżuchy, akcjach czuwania przy rozwijających się roślinach, inicjatywach zasiewów w plenerze („rzeźby dla ziemi” z wykorzystaniem wielu odmian roślin).
Pierwszy artystyczny gest zasiewu Murak datuje się na 1972 rok w akademiku Dziekanki w Warszawie. Powraca on w licznych kolejnych pracach takich jak Procesja (Warszawa 1974), w czasie której artystka ubrana w suknię z rzeżuchy przeszła ulicą Krakowskie Przedmieście, czy w Ścierkach wizytek (1988) oryginalnych ścierkach, którymi zakonnice czyściły kościelne posadzki w Klasztorze Wizytek w Warszawie pozyskanymi przez artystkę do celów artystycznych. Ścierki rozpoczynają ważny cykl prac Teresy Murak zatytułowany Dzieła lęgną się w szczelinach rzeczywistości. Wykorzystywane wielokrotnie w performansach Murak służyły również jako podłoże do zasiewów, m.in. w czasie wydarzenia artystycznego Sztuka jako gest prywatny w Koszalinie (1989).
Kolekcja PKO Banku Polskiego obejmuje dwa niewielkie obiekty z 1997 roku zatytułowane Papier z ziarnem. Oba dzieła, skonstruowane są z charakterystycznych, klasycznych dla artystki materiałów: rzeżuchy w formie kiełków i ziaren, oraz papieru czerpanego, będącego zarazem konsekwencją i kontynuacją stosowania przez artystkę we wcześniejszych latach tkaniny, służącej jako podłoże zasiewów. Pofałdowana, haptyczna materia obu prac, wypełniona plamami zasuszonych kiełków rzeżuchy, z jednej strony przypomina przeoraną ranami skórę człowieka. Z drugiej strony może kojarzyć się z „opatrunkiem” łagodzącym rany i dającym ukojenie, z pozostawionymi w strukturze papieru materialnymi śladami cierpienia. Prace Murak w niemalże laboratoryjny sposób ukazują morfologię niegdyś żywych a w obecnym stanie zasuszonych roślin i mają wiele wspólnego z preparatami botanicznymi z herbariów czy zielników - swoistych encyklopedycznych inwentarzy złożonych z obiektów, plansz i ilustracji gromadzących najróżniejsze przykłady flory ziemskiej. Papiery z ziarnem przywołują znany z biografii artystki fakt i przypominają jej ogromną wiedzę dotyczącą roślin oraz zainteresowanie sferą duchowości, które rozpoczęło się w czasach licealnych w Lublinie, a kontynuowało w następnych latach na studiach historii sztuki i malarstwa. Artystka przywołuje ten wątek w swoim katalogu towarzyszącym wystawie Do kogo idziesz (Galeria Labirynt, Lublin 2012). „Zostałam poproszona o rysowanie roślin leczniczych do leksykonu. Wiedziałam, gdzie rosną poszczególne gatunki. Współpracowałam w tamtym czasie z różnymi naukowcami - z profesorem Ożarowskim, z profesor Rumińską. Był to czas niezwykłych relacji z ludźmi związanymi z jednej strony z nauką, z drugiej zaś ze sferą duchową (ksiądz Jan Twardowski), a także spotkań w następstwie wydarzeń zupełnie niespodziewanych, jak list, który przyszedł do mnie z Magdeburga na początku lat 80. Pisał do mnie ksiądz, który dowiedział się o moich zasiewach i zapraszał mnie do tamtejszych klasztornych ogrodów”.
***
Michał Jachuła - kurator i historyk sztuki, absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim i studiów kuratorskich w Center for Curatorial Studies w Bard College w Nowym Jorku. Pełnił funkcję kuratora wystaw w Galerii Arsenał w Białymstoku, Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Galerii Foksal w Warszawie takich jak Elka Krajewska. Pole Lokalne; Rzeczy i ludzie; Józef Robakowski, Splendor tkaniny; Joanna Malinowska, C.T. Jasper. Związki rozwiązki; Jabberwocky. Bohdan Mrázek i Jiří Skála. Jest autorem tekstów i wywiadów o sztuce, publikowanych głównie w katalogach wystaw. Interesuje się historią wystaw i jej znaczeniem dla historii sztuki oraz medium wystawy rozumianym jako autonomiczny utwór.
