Zofia Kulik tworzy fotografie, kolaże, rzeźby i obiekty. Jest autorką akcji i performansów. W czasie studiów w warszawskiej Akademii Sztuk Pięknych kontynuowała i rozwijała koncepcję teorii Formy Otwartej Oskara Hansena - jednego ze swoich mentorów i profesorów. W latach 70. i 80. współpracowała z Przemysławem Kwiekiem jako duet artystyczny KwieKulik w ramach którego prowadziła Pracownię Działań, Dokumentacji i Upowszechniania (PDDiU) – niezależną, prywatną inicjatywę, funkcjonującą poza oficjalnym obiegiem galerii i muzeów. Kulturotwórczy oddolny projekt pomyślany jako działanie artystyczne, inicjował liczne wydarzenia nie tylko wokół sztuki Kulik i Kwieka ale również zaprzyjaźnionych z artystami twórców. Wewnątrz PDDiU oprócz licznych stricte artystycznych akcji z obszaru performance i działań efemerycznych, skoncentrowanych bardziej na procesie twórczym niż na produkcji obiektów sztuki, artyści dużą rolę przywiązywali do dokumentacji. Rejestracje w formie fotografii, slajdów oraz filmów dokumentowały dorobek polskiej neowangardy, w tym wspólnej twórczości pary artystycznej. W czasie tym rysowała się istotna dla późniejszej twórczości indywidualnej Kulik idea archiwum, oraz złożoność relacji między procesem twórczym, dziełem i dokumentacją. Bardzo ważną rolę w PPDiU odgrywały również tzw. działania interwencyjne o wydźwięku krytycznym, teksty i manifesty odnoszące się do współczesnej sytuacji w kraju, jak również utwory o charakterze programowo-ideowym, „wybiegające w przyszłość”, formułujące wizje nowej sztuki. Do najsłynniejszych działań KwieKulik należą akcje Działania z Dobromierzem (1972-74) oraz Działania na głowę „Body, Performance” (1978). Spuścizna artystyczna duetu i działalności PDDiU, w tym materiały własne i dotyczące polskiej neowangardy funkcjonują jako archiwum w podwarszawskim domu Kulik.
Od 1987 roku artystka pracuje indywidualnie i tworzy przede wszystkim fotografie, kolaże i obiekty. Zainteresowania artystyczne Kulik skupiają się na tematyce władzy, opresji, systemów totalitarnych, jak również problematyce płci i jej kulturowych uwarunkowań. Wybrane dzieła mają interpretacje feministyczne, zwłaszcza te w których ubrana postać kobieca (Zofia Kulik) występuje z nagą postacią modela-mężczyzny. W tym duchu rozpatrywany jest również autoportret Wspaniałość siebie (1997) z kolekcji PKO B.P.
Foto-kolaże artystki oparte są na autorskiej, żmudnej metodzie wielokrotnej ekspozycji materiału światłoczułego w ciemni. W późniejszych latach, wraz z pojawieniem się techniki cyfrowej czarno-biała fotografia analogowa Kulik ustępuje powoli miejsca zaawansowanym i dużo łatwiejszym metodom pracy na komputerze. Prace realizowane od drugiej połowy lat 80. łączą najróżniejsze, zestawiane ze sobą motywy składające się na ornamentalne kompozycje, najczęściej o dużej skali. W oparciu o język symboli, znaków i gestów artystka konstruuje rozbudowane struktury, które przypominają dekoracyjne mandale, kompozycje dywanowe i tkaninowe, rzadziej - nastawy ołtarzowe.
Powtarzalne składowe elementy prac przypominjące szablony i matryce, wykorzystywane niejednokrotnie w wielu pracach, są swoistym słownikiem, z którego Zofia Kulik buduje coraz to nowsze, bardziej złożone wypowiedzi. Do najczęściej stosowanych „wzorów”, szczególnie umiłowanych przez artystkę należą motywy militarne, symbole religijne, rośliny, draperie, elementy techniczne i architektoniczne, oraz ciało ukazane w całości i we fragmentach. W rolę modela artystki wcielał się m.in. fotografowany w najróżniejszych pozach Zbigniew Libera, z którym Kulik współpracowała przez kilka lat nad Archiwum gestów (1987-1991), cyklu złożonego z ok. 700 fotografii upozowanej postaci. Nagie męskie ciało artystka sprowadzała do roli ornamentu.
Przykładem foto-kolażu Zofii Kulik jest Motyw ludzki (dywan) z 1989 - kompozycja zbudowana z setek indywidualnie naświetlanych na światłoczuły papier fotografii przypominająca orientalny dywan. Skomplikowana pod względem ikonografii praca wykorzystuje fotografie człowieka tracącego swoje indywidualne cechy m.in. poprzez zabieg zestawienia ich z innymi motywami takimi jak broń, fragmenty architektury i tkanin. Uprzedmiotowiony człowiek traktowany jako ornamentalny „motyw ludzki”, jest częścią gigantycznej, kontrowanej struktury – w domyśle władzy, systemu, czy Państwa.
W ostatnich latach artystka realizuje serie fotograficznych Deseni. W struktury tkanin których inspiracją są przykłady prawdziwych wzorów znanych z historii rzemiosła artystycznego i wzornictwa przemysłowego, Kulik wplata motyw uwięzionej w ornamencie nagiej postaci ze wspomnianego już cyklu Archiwum gestów.
Wspaniałość siebie II (1997), dzieło zakupione przez PKO Bank Polski krótko po powstaniu w studio Zofii Kulik w Łomiankach jest jednym z najbardziej znanych przykładów prac artystki, na stałe wpisanym do kanonu polskiej sztuki. Poszczególne wersje pracy łudząco do siebie podobne (Wspaniałość siebie I, Wspaniałość siebie III – również z 1997 roku) różnią się detalami, składającymi na całość starannie wypracowanych kompozycji. Bez trudu rozpoznawalna, charakterystyczna dla języka Kulik fotografia łączy wiele wątków podejmowanych przez artystkę zarówno we wcześniejszych jak i późniejszych pracach. Przed realizacją Wspaniałości siebie, artystka występowała w swoich pracach kilkakrotnie, m.in w Autoportrecie z flagą z cyklu Mandale (1989), Autoportrecie z Pałacem (1990), czy fotografii Ja, maki i żart z cyklu Mandale (1992). Jednak nigdy wcześniej jej wizerunek nie miał formy reprezentacyjnego portretu historycznego, ukazującej (auto)portretowaną w największej chwale i glorii. Inspiracją dla powstania pracy Wspaniałość siebie wizerunek królowej Elżbiety I, zinterpretowany i mocno przekształcony w duchu sztuki Zofii Kulik, ze sobą w główniej roli i licznych motywach ludzkich występujących np. w tkaninie sukni artystki. Symetrycznie skomponowane tableau składa się z dziewięciu identycznych części, z twarzą Kulik w samym centrum kompozycji. Portretowana zamiast berła i królewskiego jabłka trzyma w jednej dłoni ogórek, w drugiej zaś kwiat dziurawca o kształcie rozety. Warzywo i roślina symbolizują płeć. W górnych rogach fotograficznego obrazu ukazany jest sierp oraz krzyż – symbole komunizmu i chrześcijaństwa. Ciało artystki w sztywnej ornamentalnej sukni wydaje być się uwięzione, zawieszone pomiędzy symbolami władzy i płci - najważniejszymi odniesieniami dla przedstawicieli polskiej sztuki krytycznej, głównego nurtu polskiej sztuki lat 90.
Ten kanoniczny autoportret Kulik ma wyjątkowo ciekawą historię, bowiem, pośród innych prac artystki został pokazany na Documenta 12 w Kassel (2007), międzynarodowej wystawie uznawanej za najbardziej prestiżowy pokaz sztuki współczesnej na świecie, odbywający się cyklicznie co pięć lat. Wspaniałość siebie II włączona do Documenta zawisła w Schloss Wilhelmshöhe, między najbardziej znanymi autoportretami Rembrandta z kolekcji muzeum. Na tejże samej wystawie zaprezentowane zostały również dużo wcześniejsze prace KwieKulik.
***
Michał Jachuła - kurator i historyk sztuki, absolwent historii sztuki na Uniwersytecie Warszawskim i studiów kuratorskich w Center for Curatorial Studies w Bard College w Nowym Jorku. Pełnił funkcję kuratora wystaw w Galerii Arsenał w Białymstoku, Zachęcie – Narodowej Galerii Sztuki, Muzeum Sztuki w Łodzi oraz Galerii Foksal w Warszawie takich jak Elka Krajewska. Pole Lokalne; Rzeczy i ludzie; Józef Robakowski, Splendor tkaniny; Joanna Malinowska, C.T. Jasper. Związki rozwiązki; Jabberwocky. Bohdan Mrázek i Jiří Skála. Jest autorem tekstów i wywiadów o sztuce, publikowanych głównie w katalogach wystaw. Interesuje się historią wystaw i jej znaczeniem dla historii sztuki oraz medium wystawy rozumianym jako autonomiczny utwór.
